Hipofiz vəzi şişləri

Hipofiz vəzi şişləri

• 482 views
• 16 Fevral 2024

Hipofiz vəzi şişləri

 

Hipofiz vəzi nədir?

Hipofiz beynin, kəllə sümüyünün altında yerləşən kiçik vəzidir. Hipofiz vəzi beynin endokrin sistemlə əlaqəsini təmin edən hipotalamusla birbaşa əlaqəlidir. Hipofiz vəzi 6 əsas hormon ifraz edir:

1. Prolaktin – laktasiya, döş toxumasının inkişafı, südün əmələ gəlməsini və ifrazını tənzimləyir
2. Adrenokortikotropik (AKTH) – böyrəküstü vəzin funksiyasını tənzimləyir və bədənin stressə qarşı reaksiya verməsində böyük rol oynayır.
3. Böyümə hormonu – uşaqlarda böyüməni təşviq edir, böyüklərdə isə normal bədən quruluşunun qorunub saxlanmasına kömək edir.
4. Tireotropin hormonu – bədən metabolizmini tənzimləyən tiroid hormonlarını buraxmaq üçün tiroid vəzini stimullaşdırır. 
5. Folikul stimullaşdırıcı hormon – cinsi inkişaf və çoxalmada mühüm rol oynayan hormondur. Yumurtalıqların və xayaların işinə təsir edir.
6. Lüteinləşdirici hormon (LH) – cinsi hormonların ifrazını tənzimləyir və s.

 

Hipofiz şişləri nədir?

 

Şişlər hipofiz vəzində inkişaf edən qeyri-adi böyümələrdir. Onlar vəzin funksiyalarına əks təsir göstərməklə hormonların normadan çox və ya az ifraz olunmasına gətirib çıxarırlar. Hipofiz şişləri bir çox hallarda xoşxassəli olur ki, bu tipli böyümələr hipofiz adenomaları adlanır.

 

Hipofiz adenomalarının növləri hansılardır?

 

Hormon istehsalına əsasən təsnif edilən 2 növü vardır:

• Funksional adenomalar – həddindən artıq hormon ifraz etməsi ilə səciyyələnir.
• Qeyri-funksional adenomalar – həddindən artıq az və ya ümumiyyətlə hormon ifraz etməməsi ilə səciyyələnir.

 

Ölçülərinə əsasən təsnif edilən xoşxassəli hipofiz şişləri:

 

• Mikroadenomalar – ölçüsü 1 sm-dən kiçik olan hipofiz şişləri
• Makroadenomalar – ölçüsü 1 sm-dən böyük olan hipofiz şişləri

 

Hipofiz şişləri təbiətinə görə də 2 cür təsnif edilir:

 

• Xoşxassəli şişlər, yəni hipofiz adenomaları
• Bədxassəli şişlər, yəni hipofiz karsinomaları

 

Bədxassəli şişlər hesab edilən hipofiz karsinomalarına nadir hallarda rast gəlinir. Əksərən yaşlı insanlarda əmələ gəlir. Hipofiz karsinomaları hətta mikroskop müşahidəsində belə hipofiz adenomalarına hədsiz bənzəyir. Beyinə, onurğa beyninə, beyin qişalarına və ya hipofiz ətrafındakı sümüklərə yayılan şişlər görülürsə, bu hipofiz karsinomalarının əlamətlərindədir.

 

Hipofiz vəzi şişlərinin simptomları hansılardır?

 

Böyümə hormonu istehsal edən hipofiz şişlərinə somatotrof adenomalar deyilir. Bu isə akromeqaliyaya səbəb olur.

Simptomları:

• Tərləmə
• Üzdə dəyişikliklər
• Əllərin və ya ayaqların böyüməsi və s.

 

Adrenokortikotrop hormon istehsal edən hipofiz şişlərinə kortikotrof adenomalar deyilir. Bu hormon, böyrəküstü vəzilərin kortizol hormonunu istehsal etməsinə səbəb olur. ACTH şişləri böyrəküstü vəziləri çox kortizol istehsal etməyə təhrik edir. Bu, Kuşinq xəstəliyi adlanan bir vəziyyətə səbəb olur.

Simptomları:

• Əzələ zəifliyi
• Həddindən artıq tez göyərən nazik dəri
• Menstrual tsikldə pozulmalar
• Çəki artımı və s.

 

Hormonlar az ifraz olunduqda:

• Ürəkbulanma
• Yorğunluq
• Enerji çatışmazlığı
• Cinsi problemlər

 

Prolaktin hormonu qadınlarda çox ifraz olunduqda:

• Döş toxumasında həssaslıq
• Menstrual tsikldə yaranan pozulmalar
• Menstrual qanaxmanın olmaması

Prolaktin hormonu kişilərdə çox ifraz olunduqda:

• Cinsi istəyin azalması
• Sinənin böyüməsi
• Bədəndə tüklərin azalması
• Ereksiya ilə bağlı bir sıra problemlər və s.

 

Hipofiz vəzi şişlərinin müalicəsi

Hipofiz şişləri xüsusilə də gözə təzyiq göstərdikləri zaman onların cərrahi üsulla çıxarılması əsas hesab olunur. Cərrahiyyə əməliyyatı keçirə bilməyən xəstələrdə və ya əməliyyatdan sonra geri qayıdan şişlərin müalicəsində radioterapiyadan istifadə edilə bilər.

Şişlərin yaranma səbəbi, növü və fəsadları nəzərə alınaraq həkim tərəfindən uyğun müalicə metodu təyin edilir.