Endokrinologiya nədir və endokrinoloq kimdir?

Endokrinologiya nədir və endokrinoloq kimdir?

• 1777 views
• 05 Yanvar 2024

Endokrinologiya nədir və endokrinoloq kimdir?

Endokrinologiya nədir?

Endokrinologiya yunan sözü olub (endo-daxili, krino-sekresiya, logos-elm) hormonları, daxili sekresiya vəzilərini, bir sözlə, endokrin sistemi öyrənən bir elmdir. İfrazatın açıldığı yerə görə vəzlər iki qrupa ayrılır:

1. Ekzokrin vəzlər – sekresiya məhsulu ağız boşluğuna və həzm sisteminə açılır.
2. Endokrin vəzlər – ifrazat məhsulu ancaq qana və limfaya açılır.

Endokrin vəzlərin sekresiya, yəni ifrazat məhsulu hormon adlanır. Mənası qıcıqlandırmaq, hərəkətə gətirmək deməkdir. Bədənin müxtəlif hissələri ilə əlaqə yaratmağa kömək edir. Bundan əlavə hormonlar bir çox müxtəlif proseslərdə iştirak edirlər. Bura aiddir:

1. Böyümə və inkişaf
2. Qan təzyiqinin tənzimlənməsi
3. Əhval-ruhiyyə
4. Reproduksiya
5. Cinsi inkişaf
6. Qan şəkərinə nəzarət və s.

Endokrin sistem hormonları yaradan və ifraz edən toxumalardan ibarətdir. Onlar bədənimizin həyati funksiyalarını tənzimləmək üçün birlikdə işləyir.

Bura aiddir:

1. Hipofiz vəzi – hipotalamusun altında yerləşən kiçik endokrin vəzidir. Əsas vəzifəsi mühüm bədən funksiyalarını yerinə yetirməyə kömək edən bir neçə hormon ifraz etməkdir.
2. Böyrəküstü vəzilər – maddələr mübadiləsinə, qan şəkərinin tənzimlənməsinə, qan təzyiqinə və bir çox vacib funksiyalara təsir edən hormonlar ifraz edirlər. Böyrəklərin üst hissəsində yerləşən kiçik vəzlərdir.
3. Hipotalamus – beynin hormonları istehsal edən bir sahəsidir. Onun əsas funksiyası bədənimizi homeostaz adlanan sabit vəziyyətdə saxlamaqdır.
4. Epifiz – beyində melatonin hormonu ifraz edən daxili sekresiya vəzidir. Yuxu-oyanma dövrü daxil olmaqla, bədənin daxili saatını tənzimləməyə kömək edir. Epifiz vəzində yaranan problemlər yuxu rejiminizi poza və ya uzunmüddətli pozulmalar daha ciddi sağlamlıq problemlərinə gətirib çıxara bilər.
5. Mədəaltı vəzi – qarnın arxa hissəsində yerləşir. Pankreas iki əsas funksiyanı yerinə yetirir:

Endokrin funksiya – qan dövranında şəkərin miqdarını tənzimləyən hormonlar ifraz edir.

Ekzokrin funksiya – həzmə kömək edən fermentlər istehsal edir.

Tip 1 və Tip 2 diabet ümumi pankreas xəstəlikləridir. Bura pankreatit və pankreas xərçəngi də aiddir.

6. Qalxanvari vəzi – boynun ön hissəsində, dərinin altında yerləşən kiçik, kəpənək formalı vəzdir. Əsas funksiyası metabolik sürəti, yəni maddələr mübadiləsini idarə etməkdir.
7. Yumurtalıqlar – uşaqlığın hər iki tərəfində yerləşən kiçik, oval formalı vəzlərdir. Menstural dövrü və hamiləliyi idarə edən hormonlar ifraz edirlər.
8. Testislər – sperma və cinsi hormon, xüsusilə də testosteron ifraz edirlər.

 

Endokrinoloq kimdir?

Endokrinologiya sahəsi üzrə mütəxəssis şəxsə endokrinoloq deyilir. Endokrinoloqlar hormonlar və hormonabənzər maddələr ifraz edən daxili sekresiya vəzilərinin funksional pozğunluğu, onların düzgün diaqnostikası və müalicəsi məşğul olurlar.

Xroniki halsızlıq və yorğunluq, tənbəllik, dəri quruluğu, qəbizlik, gözdə bulanıqlıq, həzm pozğunluğu, sümük və əzələ ağrıları, yaddaş pozğunluğu, ishal, yuxu pozğunluğu və s. kimi əlamətlər birincil olaraq endokrinoloqa müraicət etməli olduğunuzu göstərir.

Bəzi pozğunluqlar endokrin sistemdən qaynaqlanmasa da, onları əhatə edir. Belə olduğu zaman endokrinoloq ilkin tibbi yardım həkimi və ya digər mütəxəssis ilə birlikdə işləyə bilər.

Bundan əlavə, fiziki aktivliyin və qida prosesinin nəzarətdə saxlanılmasına baxmayaraq çəkidə hədsiz artımı və ya hədsiz arıqlama müşaiyət edilərsə, menstural tsiklin pozulması, tüklənmə, dərinin yağlılığının artması, pataloji tərləmə və s. kimi hallarda endokrinoloqa müraciət etmək lazımdır.

 

 

 

 

Endokrin xəstəliklər hansılardır?

• Qalxanvari vəz (tiroid) xəstəlikləri – zob və tiroid düyünləri, tiroid xərçəngi, tiroidin funksional pozğunluqları və s.
• Diabet – Tip1, Tip2, hamiləlik dövründə yaranan diabet (gestasion)
• Sonsuzluq
• Hirsutizm – tüklənmə
• Metabolik pozuntular – diabet, yüksək xolestrin, polikistik yumurtalıq sindromu və s.
• Menopauza – mensturasiyanın 1 il ərzində olmaması.
• Hipertenziya – təzyiqin normadan çox olması.
• Piylənmə - mürəkkəb xroniki xəstəlikdir.
• Osteoporoz – sümük əriməsi və ya süngər formalı, gözənəkli sümük.
• Reproduktiv xəstəliklər və s.