Piylənmənin müalicəsi

Piylənmə – Endokrinoloqdan Səbəblər, Diaqnostika və Müalicə üzrə Məsləhətlər

Piylənmə metabolik və endokrin pozğunluqlar nəticəsində dərialtı və digər toxumalarda yağın patoloji şəkildə yığılması və bədən kütləsinin əhəmiyyətli dərəcədə artması ilə xarakterizə olunan ciddi sağlamlıq problemdir. Bu vəziyyət vaxtında diaqnostika və müalicə olunmazsa, ürək-damar xəstəlikləri, diabet və digər sistemik patologiyalara səbəb ola bilər.

Piylənmənin Əlamətləri

Piylənmənin əsas klinik göstəriciləri bədən kütləsinin əhəmiyyətli artması və bununla əlaqədar yaranan funksional narahatlıqlardır. Bədən kütləsinin qiymətləndirilməsi üçün Bədən Kütləsi İndeksi (BKİ) istifadə olunur. BKİ çəkinin (kq) boyun kvadratına (m²) bölünməsi ilə hesablanır. BKİ kateqoriyaları:

• Normal bədən kütləsi: BKİ 18.5–25
• Artıq çəki: BKİ 25–30
• Piylənmə: BKİ ≥30

Piylənmənin Patofizioloji Forması

Piylənmə bir neçə formaya ayrılır: alimentar-konstitusional, hipotalamik və endokrin piylənmə.

• Alimentar-konstitusional piylənmə: Sistematik olaraq yüksək kalorili qidalanma və fiziki aktivliyin azlığı nəticəsində yaranır; qismən irsi meyillilik faktorları da rol oynayır.
• Hipotalamik piylənmə: Hipotalamusun enerji tarazlığı və hormon tənzimləməsindəki funksional pozğunluqlar nəticəsində meydana gəlir.
• Endokrin piylənmə: Endokrin vəzilərin patologiyaları, məsələn, hipotireoz, hiperkortizolizm və hipoqonadizm səbəbindən inkişaf edir.

Orqanizmə daxil olan kalorilər gündəlik fiziki aktivliklə sərf edilmədikdə, bədən onları piy qatları şəklində toplayır. Risk faktorları arasında azhərəkətli həyat tərzi, bəzi hormon preparatlarının və antidepressantların qəbulu, genetik meyillilik və fizioloji halları (hamiləlik, laktasiya, klimaks) göstərmək olar. Həmçinin piylənmə İsenko-Kuşinq sindromu və Prader-Willi sindromu kimi spesifik patologiyalarla da əlaqəli ola bilər.

Piylənmənin Diaqnostik Yanaşması

Diaqnostika ümumi klinik baxış, bədən kütləsi və BKİ-nin dəqiq hesablanması ilə aparılır. Piylənmənin dərəcələri aşağıdakı kimidir:

• I dərəcə: BKİ 30–35
• II dərəcə: BKİ 35–40
• III dərəcə: BKİ 40–50
• IV dərəcə: BKİ >50

Müxtəlif piylənmə növlərinin dəqiq differensasiyası üçün deksametazon testi və ya baş və onurğa sütununun radioloji müayinəsi aparıla bilər. Qanda qlükozanın monitorinqi və qlükoza tolerantlıq testi xüsusilə susuzluq və ağız quruluğu şikayəti olan pasiyentlər üçün vacibdir.

Piylənmənin Müalicəsi və Endokrinoloji Yanaşma

Piylənmənin müalicəsinin əsas məqsədi bədən kütləsinin normaya gətirilməsi və metabolik balansın bərpasıdır. Təklif olunan yanaşmalar:

• Diyetoterapiya – balanslı, azkalorili və qida dəyərləri nəzərə alınmış pəhriz
• Fiziki fəaliyyət – kalorilərin effektiv sərfi üçün müntəzəm idman və hərəkətlilik
• Psixoterapiya – davranışların tənzimlənməsi, iştahanın idarə edilməsi və motivasiyanın artırılması
• Zərurət olduqda iştahanın azaldılması üçün farmakoloji vasitələr
• IV dərəcə piylənmədə mədə həcminin kiçildilməsi və ya qida maddələrinin sovrulmasının azalmasına yönəldilmiş cərrahi müdaxilələr (mədədaxili balon, mədənin bandajlanması və nadir hallarda şunt əməliyyatları)

İkincili endokrin piylənmədə isə əsas hormonal patologiyanın müalicəsi aparılır.

Piylənmənin Potensial Fəsadları

Piylənmə hipertoniya, 2-ci tip şəkərli diabet, metabolik sindrom, erektik disfunksiya, sonsuzluq, qaraciyərin piylənməsi və digər ciddi xəstəliklərin inkişaf riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

Piylənmənin Qarşısının Alınması

Piylənmənin profilaktikası, xüsusilə irsi-konstitusional meyillilik varsa, balanslı və kalorisi nəzarət olunan pəhriz, düzgün qidalanma vərdişləri və fiziki aktivliyin artırılması ilə həyata keçirilir.